TÜRK EDEBİYATI’NDA İLKLER-ENLER (GENEL)

TÜRK EDEBİYATI’NDA İLKLER-ENLER (GENEL)

*Batılı anlamda ilk yerli roman: Şemsettin Sami/Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat/1872

*Batılı tekniğine uygun kusursuz ilk roman: Aşk-ı Memnu / Halit Ziya Uşaklıgil/1899

*Edebiyatımızdaki ilk çağdaş,modern roman: Mai ve Siyah / Halit Ziya Uşaklıgil/1889

*İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa /Fransız Fenelon’dan “Telemak” /1859

*Edebiyatımızda ilk edebi roman: Namık Kemal / İntibah (Sergüzeşt-i Ali Bey) / 1876

*İlk romantik roman: Namık Kemal / İntibah / 1876

*İlk tasvir ve tahlil ağırlıklı roman Namık Kemal / İntibah / 1876

* Edebiyatının ilk yazılmış/yerli tiyatro metni,ilk tek perdelik “Töre Komedyası”: Şinasi / Şair Evlenmesi /1859

* İlk sahnelenmiş tiyatro: Namık Kemal / Vatan Yahut Silistre /1873/ Gedikpaşa Tiyatrosu

*İlk Naturalist köy romanı,İlk  gerçekçi uzun hikaye: Nabizade Nazım / Karabibik/1890

* ilk psikolojik roman denemesi,psikolojik çözümlemeler içeren roman/ Nabızade Nazım/ Zehra/1890

*İlk psikolojik roman:Mehmet Rauf / Eylül

*İlk realist(gerçekçi) roman: Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası

*İlk realist romancı: Recaizade Mahmut Ekrem

* İlk Edebiyat ders kitabı: Talim-i Edebiyat / Recaizade Mahmut Ekrem/1883

*İlk resmi Türkçe gazete 2.Mahmut’un 1831’de çıkardığı: Takvim-i Vakayi

*İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis/1840

*İlk özel gazete :Tercüman-ı Ahval / Şinasi ile Agah Efendi /1860

* İlk Türk gazeteci: Şinasi  *Tanzimat 1.dönem Terci-i Bent şairi: Ziya Paşa  *Edebiyatımızın ilk röportaj örneği - Rüya - Ziya Paşa

*Yurt dışında çıkarılmış ilk Türkçe muhalefet gazetesi: Muhbir / Ali Suavi

*Yurdumuzda yabancılarca çıkarılmış ilk gazete: Zimirini (İzmirli) /1824
*İlk Edebiyat dergisi:  Hazine-i Evrak

*Osmanlı basın tarihinde ilk resimli yayın,ilk resimli dergi: Mirat/1862

*Fotoğraflı olarak yayımlanan ilk gazete: Musavver Gazetesi/1872

*Osmanlı basın tarihinin ilk dergisi,ilk mesleki dergi: Vekayi-i Tıbbiye/1850 /// * İkinci dergi: Mecmua-i Fünun:  Münif Paşa/ 1862

*En uzun ömürlü Edebiyat dergimiz 1933 yılında çıkmaya başlayan Varlık Dergisi/Yaşar Nabi Nayır

* İkinci uzun ömürlü dergi: Ahmet İhsan Tokgöz’ün kurduğu /Serveti Fünun/ 1891-1944 arası 54 yıl

*İlk çoçuk gazetesi Eftal ve Mümeyyiz/1869

*İlk yerli çizgi roman, Türk Kahramanı: Köroğlu(1953)

*Ülkemizde ilk çocuk çizgi roman türü: Kara Maske(1943)

*İlk çocuk şiirlerini yazan: Tevfik Fikret / Şermin

*Edebiyatımızda çoçuklar için yazılmış ilk eserler Nabi’nin Hayriye’si ve Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiye’si

*İlk şiir çevirisini yapan: Tercüme-i Manzume (Fransız şairler Racine,Lamartine,La Fontaigne,Fenolon’dan) / Şinasi

*İlk Makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi (gazetenin başyazısı,önsöz,giriş) / Şinasi/1860

* ilk noktalama işaretlerine  kullanan ilk Türk gazeteci,İlk noktalama işaretleri içeren eser: Şair Evlenmesi / Şinasi /1859

*İlk atasözleri kitabı : Durub-u Emsal-ı Osmaniye / Şinasi /1863

*Tanzimat döneminde ilklerin adamı olarak tanınan yazar: İbrahim Şinasi
*Yurt dışında çıkartılan ilk gazete: Hürriyet (1868) / Namık  Kemal ile Ziya Paşa

*İlk tarihi roman :Namık Kemal / Cezmi,sonrasında Ahmet Mithat / Yeniçeri             

*ilk polisiye roman: Esrar-ı Cinayet / Ahmet Mithat Efendi

*Yazı makinesi olarak tanınan ansiklopedist yazarımız: Ahmet Mithat Efendi

*İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan / Sahra

*Tiyatrolarını oynanmak için değil okunmak için yazan “Makber “ şairi: Abdülhak Hamit  Tarhan

*Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan: Abdülhak Hamit  Tarhan/Eşber veya Sardanapal

*Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri: Abdülhak Hamit Tarhan / Nesteren

* Cumhuriyetten sonra heceyle yazılan ilk manzum tiyatro: Binnaz / Yusuf Ziya Ortaç

*İlk mizahi dergi: Diyojen / Teodor Kasap / 1870 *Batılı anlamda ilk günlük türündeki eserimiz:  Direktör Ali Bey / Seyahat Jurnali

*İlk doğulu anlamda hikaye kitabı: Ahmet Mithat Efendi / Letaif-i Rivayet / Bu öyküler 1870 - 1895 arasında 25 cilt olarak basılmıştır.

*Türk Edebiyatı'nda yayınlanmış ilk öykü kitabı Emin Nihat Tarlan / Müsameratname /1872

* Basılan Batılı anlamda gerçekçi öykülerden oluşan ilk hikaye kitabı/Küçük Şeyler/Sami Paşazade Sezai/ 1892

*Modern kısa hikaye türünün kurucusu: Sami Paşazade Sezai

* Edebiyatı sokağa taşıyan romancı:Hüseyin Rahmi Gürpınar  *Edebiyatımızda mektup tarzında ilk roman: “H.R.Gürpınar: “Mutallaka”

*Romantizmden realizme geçen ilk roman, kölelik konusu  işleyen ilk roman: Sami Paşazade Sezai/ Sergüzeşt

*Konusu kölelik olan ilk roman:Sami Paşazade Sezai/Sergüzeşt

*İlk fıkra örneği: “Eşkal-i Zaman” ilk köşe yazısı  yazan gazete yazarımız: Ahmet Rasim  

*İlk mensur(düzyazı tarzı) şiir örneklerini veren: Halit Ziya Uşaklıgil / Mezardan Sesler

*Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan: Mehmet Emin Yurdakul/ Cenge Giderken/1897

*Aydınlar arasında heceyi ilk kez deneyen sanatçı:  Mehmet Emin Yurdakul
*Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan, “Türk şairi” , “Milli Şair” olarak anılan şair:  Mehmet Emin Yurdakul

*Edebiyatımızdaki Milli dönemin açılmasına öncülük eden: Mehmet Emin Yurdakul

*İlk edebi bildiriyi (manifesto/ beyanname) yayımlayan edebi topluluk: Fecr-i Ati / 1909

*Cumhuriyet sonrası ilk beyanname yayınlayan edebi topluluk: Yedi Meşaleciler

*İlk edebi topluluk Servet-i Fünun (Edebiyatı Cedide) / 1896-1901

*Doğu anlayışındaki ilk edebiyat tarihi: Abdülhalim Memduh Efendi /Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye

*Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz: Mehmet Fuat Köprülü

* İlk şiir antolojisi,ilk edebiyat tarihi taslağı(Divan şiirlerine yer vermiştir.)Ziya Paşa / Harabat/1874  *Türkçenin batılı anlamda ilk dil bilgisi kitabı: Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki

*Türkçe ilk sözlük: Divan-ı Lugat-i Türk/ Kaşgarlı Mahmut -1072/// İlk Osmanlıca sözlük: Şemsettin Sami/Kamus-ı Türki /1901

*İlk Batılı anlamda ansiklopedi: Kamus-i Alam /Şemsettin Sami 

*İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi : Kamus'ul Alam/ Şemsettin Sami (Tanzimat edebiyatının en büyük dilcisi)

*İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık

*Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı: Ömer Seyfettin

*Edebiyatımızda ilk kafiyesiz şiiri yazan: Abdülhak. Hamit Tarhan / Validem

*İlk köy şiiri: Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı

*Batılı anlamda ilk eleştiri: Namık Kemal / Tahrib-i Harabat

* İlk edebi tartışma,ilk eleştiri eseri:Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eserine cevap olarak Namık Kemal’in yazdığı: Tahrib-i Harabat/1855

* Vatan,Hürriyet şairi:  Batılı anlamda ilk eleştirmenimiz: Namık Kemal

* İlk eleştiri yazısı: “Edebiyatımız Hakkında Bazı Mülahazatı Şamil’dir. Adlı yazısıyla: Namık Kemal /1866

* ilk fabl çevirisi: Fransız La Fontaigne’den / Şinasi
*Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan: Recaizade Mahmut Ekrem

*İlk edebi tenkitçimiz/ Serveti Fünun dönemi/ Ahmet Şuayib

*Bizde epik tiyatro türünün kurucusu: Haldun Taner/Keşanlı Ali Destanı

*İlk kadın romancı,Ahmet Cevdet Paşa’nın kızı,Ahmet Mithat Efendi’nın manevi kızı:Fatma Aliye Hanım/Muhadarat/1892

*Felsefeye ilgisi yüzünden Feylosof(Filozof) olarak kabul edilen şair: Rıza Teyfik Bölükbaşı

*Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan: Şinasi

*Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman: Ateşten Gömlek

*İlk uyarlama (çeviri) tiyatro eserimizin sahibi /Fransız Moliera’den / Cimri/ Ahmet Vefik Paşa

* Bursa'da kendi adıyla tiyatro kuran,Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı: Ahmet Vefik Paşa

*Hikayede  gerçek anlamda ilk kez Anadolu'yu işleyen: Refik Halit Karay

*En başarılı psikolojik roman yazarımız: Peyami Safa / 9. Hariciye Koğuşu

*İlk tezli roman: Yakup Kadri Karaosmanoğlu / Yaban

*Mektup tarzındaki ilk roman: karı koca geçimsizliğinin ele alındığı: Mutallaka / Hüseyin Rahmi Gürpınar

*İlk sembolist,parnayen şairimiz: Cenap Şahabettin/ En başarılı sembolist şairimiz: Ahmet Haşim

*Türkiye'de lügat sözlük hakkında yazılan ilk lügat “Bir Lügat Bulamadım”dır / Mehmet Doğan

*Siirde noktalama işaretini ilk kez kullanan,serbest müstezatı aruzla ilk deneyen,anjabmanı ilk kez kullanan ilk şairimiz: Tevfik Fikret

*Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: /Genç Kalemler /Selanik/1911

* Dilde sadeleşmeyi savunan ilk makale/ Yeni Lisan/Selanik /1911

*Konuşma diliyle yazılmış ilk hikaye örneklerini veren yazar: Ömer Seyfettin

*Olay Hikayesi, Maupassant (Fransız) tarzında,bizde en güzel örnekleri veren Ömer Seyfettin,Refik Halit Karay

*Durum(kesit) Hikayesi,Çehov Tarzı(Rus) tarzında, bizde en güzel örnekleri veren,Sait Faik Abasıyanık, Memduh   Şevket  Esendal 

*Ülkemizdeki ilk Müslüman kadın tiyatrocu: Afife Jale *İlk kadın opera sanatkarımız: Semiha Berksoy
*Dünya edebiyatındaki ilk realist roman: Madam Bovary/ Gustave Flaubert

*Dünya edebiyatındaki ilk hikayeci ve eseri: Boccaio Decameron

*Dünya Edebiyatındaki ilk modern roman: Cervantes/ Donkişot
* Deneme türünün kurucusu: 16.yy Montaigne-Denemeler/Türk Edebiyatı'ndaki ilk deneme yazarı: Nurullah Ataç

*Edebiyatımızda çoçuklar üzerine yazılmış ilk eserler Nabi'nin Hayriye'si ve Sümbülzade Vehbi'nin Lütfiye'sidir.
*İstanbul şairi olarak kabul edilen,bütün şiirlerini aruzla yazan,yalnız “Ok” şiiri heceyle yazan şairimiz: Yahya Kemal Beyaztlı
*İlk Türk sosyologu,Türkçülüğün fikir babası:  Ziya Gökalp

*Edebiyatımızda serbest vezni ilk kez Nazım Hikmet kullanmıştır.(1929) 
*İlk Kabare Tiyatrosu: Haldun Taner /Devekuşu Kabare Tiyatrosu (1962)

*Milli Mücadele'de bulunan ilk kadın hatibimiz: Halide Edip Adıvar
* İlk kadın derneği kurucularından,Amerikan Kız Koleji'nde ilk okuyan,hayat hikayesini ilk İngilizce yazan: Halide Edip Adıvar
*Atatürk'e muhalefet olan ilk kadınlarımızdan biri, Sürgüne gönderilen ilk kadınlarımızdan biri: Halide Edip Adıvar'dır.
*Yahya Kemal bütün şiirlerini aruzla yazmıştır.Yalnız Ok şiirini  hece vezni ile yazmıştır.

*İlk Nobel Edebiyat Ödülü alan Müslüman yazar: Necip Mahfuz / İlk ve tek Nobel ödülü  alan Türk yazar: Orhan Pamuk

*Matbaada basılan ilk kitabımız: “Vankulu Lügatı” İbrahim Müteferrika’nın bastığı Türkçe-Arapça bir sözlüktür. / 1729

*Divan Edebiyatının ilk şairi: Hoca Dehhani / Son şairi: Şeyh Galip/ Divan Edebiyatı’nın Sebk-i Hindi tarzının ilk temsilcisi:Naili

*Aşık Veysel’i ilk olarak Türk halkına tanıtmış edebiyatçımız: Ahmet Kutsi Tecer
*Türk Edebiyatı’nda iç monolog tarzı  ile yazılmış ilk roman: Bir Düğün Gecesi/Adalet Ağaoğlu /1979

*Türk Edebiyatı’nda post-modern tarzda eser veren ilk yazarımız: Oğuz Atay /Tutunamayanlar /1970

*Türk Edebiyatında yazıya geçirilen ilk masal:Billur Köşk Masalları/Türk masalları yurt dışında ilk kez 16.Lui dön. Fransa’da yay.
*Türk masallarını ilk defa derleyen İgnas Kunoş adlı Macar Türkoloğu olan bilim adamıdır. *Divan sahibi ilk sanatçı:“Yunus Emre”

*İlk bibliyoğrafya:Keşfiz-Zünun(Katip Çelebi)/İlk hatıra: Babürname(Babürşah)/İlk Seyahatname: Miratül Memalik/Seydi Ali Reis

*En eski destan Sümerlerin Gılgamış/ Sagu türünün ilk örneği ve İlk Türk destanı: Alper Tunga Destanı/

*Türk adının geçtiği ilk yazılı belge:Orhun Abideleri yazarı:Yollug Tigin/Türk şiirinin en eski lirik örneklerini veren:Aprın Çur Tigin
*İlk hamse,Çağatay sahası ilk tezkiresi,aynı zamanda Türk Edebiyatının ilk biyografik eseri:Mecalisün Nefais(Ali Şir Nevai) /15.yy

*Anadolu sahası ilk tezkire örneği Heşt Behşt (Sekiz Cennet) /Sehi Bey / 16.yy  *İslami dönem ilk Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı”

*İslami Türk edebiyatı aruzlu ilk eseri, Hakaniye lehçesi ilk mesnevisi,ilk siyasetname,ilk sembolik-alogorik eser: Kutadgu Bilig

*Türkler’in kullandığı ilk alfabe Göktürk Alfabesi  *Türkçe'nin ilk gramer kitabını yazan: Rus Türkolog Baskakov

 Orhun Abidelerini ilk bulan bilim camisına tanıtan İsveçli subay Strahlanberg(1830),ilk Türkçeye çeviren Rus Wilhelm Radloff(1893)

* İlk divan sahibi sanatçımız Yunus Emre/ Tekke şiirinin babası: Ahmet Yesevi (12.yy) *İlk Alfabe: “Göktürk Alfabesi”
*Divan edebiyatında Mahallileşme cereyanının ilk temsilcisi ilk şarkı yazarı: Nedim (18.yy)

*Türkçe ilk sözlük,ilk antoloji,ilk dilbilgisi kitabı,ilk ansiklopedi özelliği,ilk harita: Divan-ı Lugat-i Türk/ Kaşgarlı Mahmut -1072

*Destandan halk hikayeciliğine geçiş dönemi ilk  eseri:  Dede korkut Hikayeleri yazıya geçirilişi 15.yy dır.                                                                                        

*Divan Edebiyatında göz için kafiye anlayışı: tam ya da yarım/Halk Edebiyatında kulak için kafiye anlayışı: yarım kafiye kullanıldı.

*Türk Edebiyatının en uzun mesnevisi: Mevlana/ Mesnevi/26 bin beyit / En uzun destanı Kırgızların“Manas Destan” 500 bin dörtlük

*Dünyada ilk fabl Hint Beydaba/ Kelile Dinme/Türk Edebiyatında ilk fabl,ilk hiciv,ilk sembolik manzum hikaye 15.yy Şeyhi/Harname

*İlk töre romanı Halide Edip Adıvar: “Sinekli Bakkal”  *Günlük terimi ilk kez Falih Rıfkı Atay *İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin

* İlk edebiyat tarihçimiz : Abdulhalim Memduh Efendi 

*Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz: Fuat Köprülü.

* İlk Söylev (Nutuk) - Orhun Abideleri. 

*İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz:Kutadgu Bilig

…..Hazırlayan: Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni: Muharrem COŞGUN…..